Phép thế là một trong những biện pháp nghệ thuật có tác dụng giúp cấu trúc câu, ngữ nghĩa của câu đa dạng hơn. Cùng tìm hiểu phép thế là gì ví dụ, cũng như những thông tin cơ bản về phép thế để ứng dụng trong bài học và cuộc sống.
Phép thế là gì lớp 9?
Phép thế là cách thay thế những từ ngữ nhất định bằng những từ ngữ có ý nghĩa tương đương để nhằm tạo tính liên kết giữa các phần trong câu. Nói cách khác, phép thế là cách sử dụng ở câu đứng sau từ có tác dụng thay thế câu đứng trước, phép thế liên kết câu bằng những từ ngữ hay đại từ có nghĩa tương đương.
Các loại phép thế
Phép thế được sử dụng phổ biến hiện nay có 2 loại cơ bản sau:
Phép thế đại từ
Đây là phép thế sử dụng các đại từ thay thế cho một từ, một câu hay một ý gồm nhiều câu,… có tác dụng tạo ra tính liên kết giữa các phần ở trong văn bản. Các đại từ có thể là địa từ nhân xưng, đại từ phiếm chỉ hoặc là những đại từ chỉ định.
Phép thế đại từ có tác dụng liên kết các đoạn văn trong văn bản được mạch lạc hơn mà không bị lặp từ ngữ.
Ví dụ 1: Lịch sử của Việt Nam có nhiều nhà thơ vô cùng tài năng. Họ đã để lại cho đời sau với rất nhiều tác phẩm bất hủ.
Trong đoạn văn này có thể thấy đại từ “họ” được thay thế cho danh từ nhà thơ, điều này không làm thay đổi hay ảnh hưởng đến nghĩa trong câu.
Ví dụ 2: Lan là hàng xóm nhà tôi, nhà cô ấy không trồng bất cứ một loại cây ăn quả nào cả.
Ở ví dụ này phép thế có những từ nào? Từ Lan được thay thế bởi từ cô ấy.
Xem thêm: Phép nối là gì? Phân loại, tác dụng và ví dụ về phép nối
Phép thế từ đồng nghĩa
Đây là phương thức liên kết bằng cách dùng các từ liên kết ở đầu câu thứ hai, những từ ngữ liên kết đó được đồng nghĩa với các từ ở câu thứ nhất.
Từ dùng để liên kết là từ đồng nghĩa hoặc từ đồng sở chỉ. Đồng sở chỉ là khi nói một đối tượng nào đó sẽ có nhiều biểu thức hay tên gọi khác nhau để chỉ đối tượng đó.
Phép thế từ đồng nghĩa giúp liên kết câu, tránh lặp lại từ nhiều lần, tạo nên nhiều thông tin, cũng như mang đến sự đa dạng, phong phú cho đoạn văn.
Ví dụ: Một chiếc mũ len hồng nếu chị sinh con gái. Chiếc mũ xanh này nếu chị đẻ con trai.
Có thể thấy 2 từ sinh và đẻ có nghĩa giống nhau.
Có thể phân loại phép thế từ đồng nghĩa thành ba dạng như sau:
- Thế từ đồng nghĩa từ điển
- Từ đồng nghĩa phủ định
- Từ đồng nghĩa miêu tả.
Xem thêm: Phép lặp là gì? Tác dụng của phép lặp và ví dụ minh hoạ
Phép thế từ đồng nghĩa từ điển
Đây là phép thế mà cả yếu tố liên kết đều là những từ đồng nghĩa với nhau có tác dụng tránh việc lặp từ đơn điệu, đồng thời giúp diễn đạt sắc thái, ý nghĩa khác nhau.
Ví dụ 1: Tin chiến thắng của quân bạn khiến anh em nức lòng, phấn khởi. Cái hào hứng của những người góp cả sinh mạng mình vào chiến thắng.
Trong ví dụ này từ phấn khởi được thay thế bằng từ hào hứng, 2 từ này đều mang ý nghĩa tương đồng nhau nhằm để thể hiện niềm vui của người thắng trận.
Thế từ đồng nghĩa phủ định
Kiểu phép thế này là một trong hai yếu tố liên kết là cụm từ cấu tạo bởi từ trái nghĩa của yếu tố kia cộng với từ phủ định.
Ví dụ 1: Nó phải đi hết chỗ này đến chỗ khác để kiếm cái nhét vào dạ dày. Để có thể sống, vì nó chưa chết.
Trong ví dụ này có thể thấy từ chết trái nghĩa với từ sống, nhưng trước từ chết là một từ phủ định “chưa”, vậy nên 2 từ sống và chưa chết mang nghĩa tương đồng nhau.
Ví dụ 2: Quân Pháp đổ máu nhiều nhưng dân ta hy sinh cũng không ít.
Từ “nhiều” trái nghĩa với từ ít, nhưng trước từ ít là từ phủ định “không”, vì thế 2 từ nhiều và không ít đồng nghĩa nhau.
Phép thế từ đồng nghĩa miêu tả
Đây là kiểu phép thế không ổn định nhất, có ít nhất một trong hai yếu tố liên kết là cụm từ nhằm để miêu tả thuộc tính điển hình nào đó để đại diện cho đối tượng nó biểu thị.
Ví dụ: … Cai lệ tát vào mặt chị 1 cái đánh bốp… Chị Dậu nghiến hai hàm răng … túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Sức lẻo khẻo của anh chàng nghiện chạy không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điền.
Các cặp từ thế đồng nghĩa miêu tả trong đoạn văn trên gồm:
- Người đàn bà lực điền thế cho Chị Dậu
- Anh chàng nghiện thế cho Cai lệ.
Tác dụng của phép thế trong câu
Phép thế không chỉ được dùng rộng rãi trong văn nói mà còn được dùng nhiều trong văn chương với nhiều tác dụng, cụ thể như:
- Cung cấp thông tin phụ, giúp cho nội dung văn bản thêm phần phong phú
- Tránh lặp các từ đơn điệu hay việc lặp đi lặp lại một từ nhiều lần ở trong câu.
- Dùng phép thế còn có tác dụng tu từ nếu như chọn được những từ ngữ thích hợp đối với từng trường hợp sử dụng
- Mang đến sự đa dạng, phong phú cho câu.
Ví dụ về phép thế
Ví dụ 1: “Các vĩ nhân cho ta một lý tưởng, 1 kiểu mẫu để bắt chước. Nhờ gương sáng của họ mà ta trở nên khá, can đảm, kiên nhẫn để đi đến mục đích” (Trích từ Hồi Ký Nguyễn Hiến Lê).
Trong đoạn văn trên từ vĩ nhân được thay thế bằng từ họ nhưng không làm thay đổi hay ảnh hưởng đến nghĩa trong câu.
Ví dụ 2: “Dế Choắt là tên tôi đã đặt cho nó một cách chế giễu và trịch thượng thế. Choắt nọ có lẽ trạc tuổi tôi. Choắt bẩm sinh yếu đuối nên tôi coi thường và gã cũng sợ tôi lắm,…
Trong đoạn văn phép thế được dùng là: Choắt nọ, Choắt, gã thay cho Dế Choắt.
Ví dụ 3: “Cái Cò, cái Vạc, cái Nông. 3 cái cùng béo vặt lông cái nào?”
Trong câu phép thế ba cái được thay thế cho cái Cò, cái Vạc, cái Nông.
Qua bài viết này chúng ta đã có thể hiểu được phép thế là gì, cũng như các loại và tác dụng cụ thể của phép thế ở trong câu. Hy vọng chúng đã giúp bạn đọc hiểu hơn về biện pháp nghệ thuật này để từ đó áp dụng sao cho phù hợp trong cả ngôn ngữ nói và viết.
