Thường biến là những biến đổi thường gặp ở các loài sinh vật hiện nay. Để hiểu thêm về thường biến là gì, cũng như nguyên nhân, tính chất và ví dụ cụ thể về thường biến mời bạn đọc cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết ở bài viết dưới đây!
Thường biến là gì? Nguyên nhân xảy ra thường biến
Thường biến là những biến đổi về mặt kiểu hình phát sinh trong đời cá thể bởi ảnh hưởng, tác động trực tiếp từ môi trường. Đa phần, thường biến được biểu hiện đồng loạt theo hướng xác định, tương ứng với điều kiện ngoại cảnh và không mang tính di truyền.
Sự biến đổi của thường biến giúp các loài sinh vật có thể thích nghi với sự thay đổi của môi trường. Những biến đổi này được đánh giá có lợi đối với thực vật và động vật.
Nguyên nhân gây ra thường biến là do các rối loạn về quá trình sinh lí sinh hóa ở trong tế bào. Điều này là bởi các tác động trực tiếp của điều kiện của môi trường dẫn đến sự biến đổi về kiểu hình, tuy nhiên không làm biến đổi về kiểu gen.
Các loại thường biến hiện nay
Thường biến hiện được phân thành các loại cụ thể như sau:
- Thường biến thích nghi: Là hiện tượng biến dị theo điều kiện tự nhiên mà không liên quan đến yếu tố di truyền, giúp sinh vật thích nghi với điều kiện sống. Đây là dạng thường biến thường gặp và phổ biến nhất.
- Thường biến ngẫu nhiên: Loài sinh ra không bởi bất kỳ tác động nào của môi trường. Hiện tượng này mang đến kiểu hình với đặc điểm giống như những giống đột biến.
- Thường biến kéo dài: Là những biến dị không di truyền được qua một vài thế hệ. Loại thường biến này sẽ không thể hiện sự biến đổi ngay lập tức mà phải trải qua vài thế hệ mới thấy rõ được sự khác biệt.
Xem thêm: Biến dị tổ hợp là gì? Ý nghĩa của biến dị tổ hợp, Ví dụ cụ thể
Ví dụ về thường biến
Trong cuộc sống xung quanh chúng ta có rất nhiều ví dụ về thường biến, điển hình như:
- Loài chồn Ecmine: Mùa hè loài chồn này có bộ lông màu hạt dẻ, nhưng đến mùa đông chúng sẽ chuyển sang màu trắng để ngụy trang.
- Cây bàng, xoan: Có hiện tượng rụng lá vào mùa đông nhằm để giảm sự thoát hơi nước qua lá.
- Cây rau dừa nước: Thân cây khi được mọc ở trên bờ sẽ có đường kính nhỏ, chắc, phần lá nhỏ. Nếu như chúng mọc ở ven bờ thì thân và lá sẽ lớn hơn. Còn nếu mọc trong nước thì sẽ lớn hơn nữa, bên cạnh đó tại mỗi đốt phần rễ sẽ biến thành phao, lá cũng sẽ to hơn.
- Cây lúa: Trong điều kiện nhiều nước lá xanh, cây phát triển, khi sống trong điều kiện khô hạn thì cây sẽ nhỏ hơn và phần lá dần ngả màu vàng.
- Cây hoa súng: Khi sống trong nước thì lá cây nhỏ và nhọn, còn khi nổi lên trên mặt nước thì lá cây to và tròn
- Cáo tuyết: Vào mùa đông cáo tuyết có lông màu trắng, nhưng khi sang hè thì bộ lông của nó sẽ được chuyển sang màu nâu và trở nên thưa hơn. Sự thay đổi này nhằm tương ứng với điều kiện môi trường, đảm bảo chúng có thể thích nghi được theo mùa.
- Cây hoa anh thảo: Cây hoa đỏ thuần chủng khi trồng ở 35 độ C sẽ ra hoa màu trắng. Thế hệ sau của cây này trồng ở nhiệt độ 20 độ C hay 35 độ C cũng sẽ ra hoa màu trắng. Nguyên nhân do kiểu gen AA tạo thành ở 35 độ C là thường biến làm ảnh hưởng đến màu trắng của hoa.
- Cây rau mác: Khi mọc trong nước thì lá của chúng có hình tròn, mặt lá và độ dày lá mảnh. Nhưng khi chúng vươn ra khỏi mặt nước thì lá hình mũi mác vươn thẳng.
Xem thêm: Phép lai phân tích là gì? Mục đích, ý nghĩa của phép lai phân tích
Tính chất của thường biến
Thường biến mang những tính chất cơ bản như sau:
- Là những biến đổi nguyên nhân là do ảnh hưởng của môi trường
- Các biến đổi này không mang tính di truyền.
- Chỉ làm biến đổi kiểu hình của sinh vật mà không ảnh hưởng hay liên quan đến kiểu gen
- Thường biến xảy ra đồng loạt theo một hướng xác định với điều kiện ngoại cảnh
- Có lợi cho sinh vật để thích nghi với điều kiện thay đổi của môi trường.
Ý nghĩa và vai trò của thường biến với sinh vật
Ý nghĩa của thường biến với các loài sinh vật
- Giúp động, thực vật có thể thích nghi được với môi trường sống luôn thay đổi không ngừng. Điều này mang ý nghĩa có lợi cho bản thân sinh vật.
- Không di truyền những tính trạng xấu sang các thế hệ sau.
- Làm biến đổi vật chất di truyền, kiểu hình, tuy nhiên không gây ra những biến đổi về kiểu gen.
Vai trò của thường biến
Thường biến là biến dị đồng loạt theo cùng một hướng xác định với các nhóm cá thể có cùng kiểu gen sống trong cùng một điều kiện như nhau. Những biến đổi này tương ứng với các điều kiện cụ thể của môi trường.
Nhờ thường biến mà cơ thể của sinh vật có thể phản ứng lại một cách linh hoạt về kiểu hình, đảm bảo thích ứng được với điều kiện thời tiết và sự thay đổi của môi trường sống.
Xem thêm: Đối tượng của di truyền học là gì? Nội dung, ý nghĩa của di truyền học
Mối quan hệ qua lại giữa kiểu gen, kiểu hình và môi trường
Các nghiên cứu về thường biến đã chỉ ra rằng bố mẹ không truyền cho con những tính trạng (kiểu hình) đã được hình thành sẵn, thay vào đó chúng truyền cho các thế hệ sau một kiểu gen quy định cách mà chúng phản ứng trước môi trường.
Kiểu hình chính là kết quả của tương tác giữa kiểu gen đối với môi trường. Các tính trạng chất lượng được phụ thuộc chủ yếu vào kiểu gen mà ít chịu ảnh hưởng của môi trường.
Ví dụ: Lúa nếp cẩm là giống lúa khi trồng ở miền núi hay đồng bằng thì đều cho hạt gạo bầu tròn với màu đỏ đặc trưng.
Các tính trạng số lượng lại chịu ảnh hưởng của môi trường tự nhiên hoặc điều kiện chăm sóc nên sẽ mang những biểu hiện khác nhau.
Ví dụ: Số hạt lúa trên mỗi bông hay lượng sữa vắt được trong một ngày của một giống bò sẽ được phụ thuộc vào điều kiện trồng trọt, chăn nuôi. Cho nên, để tăng sản lượng, năng suất cho cây trồng và vật nuôi, bạn cần chú ý đến những ảnh hưởng khác nhau của môi trường đối với từng loại tính trạng.
Tìm hiểu về mức phản ứng của thường biến
Mức phản ứng của thường biến là giới hạn thường biến của một kiểu gen trong điều kiện môi trường khác nhau. Thông thường thì mỗi gen sẽ có các mức phản ứng riêng, đối với những kiểu gen khác nhau sẽ quy định các mức phản ứng không giống nhau.
Những kiểu gen chịu nhiều ảnh hưởng của môi trường là kiểu gen có mức phản ứng rộng. Ngược lại những kiểu gen mà ít chịu ảnh hưởng của điều kiện môi trường thì sẽ có mức phản ứng hẹp.
Kiểu gen giúp quy định giới hạn năng suất cây trồng và vật nuôi. Ở trong giới hạn của mức phản ứng được quy định bởi kiểu gen thì kỹ thuật quyết định năng suất của giống. Giống và các biện pháp kỹ thuật sẽ là những yếu tố giúp quyết định đến năng suất.
Sự khác nhau cơ bản giữa thường biến với đột biến
Thường biến và đột biến đều là những biến dị thường gặp trong sinh vật, để tránh bị nhầm lẫn giữa 2 loại này chúng ta sẽ có bảng so sánh chi tiết như sau:
| Thường biến | Đột biến | |
| Định nghĩa | Là những biến đổi về mặt kiểu hình nhưng không làm biến đổi các vật chất di truyền (ADN và NST) bên trong sinh vật. | Là những biến đổi ADN, NST. Từ đó dẫn đến các biến đổi khác về mặt kiểu hình. |
| Nguyên nhân | Do các tác động trực tiếp từ yếu tố của môi trường sống. | Do tác động của môi trường hoặc các rối loạn trao đổi chất ở tế bào và cơ thể. |
| Phạm vi | Diễn ra đồng loạt, mang tính định hướng, tương ứng với những điều kiện ngoại cảnh. | Có sự biến đổi riêng rẽ theo từng cá thể, làm gián đoạn và vô hướng. |
| Di truyền | Không | Có |
| Tác động | – Có lợi
– Không là nguyên liệu đối với quá trình chọn giống và chọn lọc tự nhiên. |
– Đa số có hại, một số có lợi nhưng ít.
– Là nguồn nguyên liệu cho chọn giống cũng như chọn lọc tự nhiên. |
Việc hiểu được thường biến là gì giúp chúng ta thấy được sự thú vị về sự sống của các loài sinh vật trên trái đất. Có thể thấy, tùy vào điều kiện môi trường khác nhau các sinh vật sẽ có những thay đổi nhất định về kiểu hình nhằm phù hợp hơn hoàn cảnh sống!
