Tam quan là từ Hán Việt được sử dụng phổ biến trong nhiều lĩnh vực khác nhau, tuy nhiên không phải ai cũng hiểu được nghĩa của từ tam quan là gì? Nếu bạn cũng đang quan tâm về nội dung này thì hãy cùng chúng tôi làm rõ khái niệm về tam quan, tam quan lệch lạc cũng như ý nghĩa cụ thể của tam quan trong bài viết sau!
Tam quan nghĩa là gì theo từ điển Hán Việt?
Theo từ điển Hán Việt thì từ tam quan (Hán tự: 三观) là khái niệm mang nhiều tầng ý nghĩa. Cụ thể, từ “tam” có nghĩa là 3, còn từ “quan” có nghĩa là cửa, vậy “tam quan” nhằm để chỉ cửa có thiết kế với 3 cổng lớn ở phía trước.
Đây là kiểu cổng thường được áp dụng trong các công trình kiến trúc cổ hoặc chùa chiền. Ngoài ý nghĩa trên thì từ “tam quan” còn mang ý nghĩa là 3 bộ phận của khuôn mặt là mắt, mũi và miệng. Việc hiểu rõ được nghĩa gốc của từ tam quan sẽ giúp cho chúng ta có thể tiếp cận khái niệm này ở nhiều lĩnh vực dễ dàng hơn.
Ý nghĩa của tam quan theo từng lĩnh vực
Tam quan trong triết học
Tam quan của con người là gì trong triết học? Theo triết học, tam quan gồm có: thế giới quan, nhân sinh quan, và giá trị quan:
- Thế giới quan hay vũ trụ quan: Để chỉ quan điểm căn bản của mỗi con người với cuộc sống xung quanh gồm toàn bộ thế giới và các mối quan hệ của con người.
- Nhân sinh quan: Là thái độ hay cách nhìn đối với mục đích, ý nghĩa cơ bản của nhân sinh.
- Giá trị quan: Thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá tổng thể của con người về ý nghĩa của sự vật, sự việc nào đó xung quanh mình.
Tam quan quyết định trực tiếp đến hành vi, nhận thức của con người về thế giới xung quanh. Tuy nhiên, chúng cũng là yếu tố quan trọng giúp chúng ta củng cố được giá trị, đạo đức của mình.
Tam quan trong kiến trúc
Tam có nghĩa là 3 và quan có nghĩa là cửa, vì thế trong kiến trúc người ta hay gọi là “cổng Tam Quan”. Loại cổng này là loại hình kiến trúc truyền thống thường thấy ở nhiều công trình kiến trúc và đình chùa cổ kính với cấu trúc 3 cửa: Cửa chính ở giữa, hai bên có hai cửa phụ.
Vách ngăn giữa các cửa được xây kiên cố với đá hoặc gỗ, ngoài cổng được trạm trổ cẩn thận, khéo léo. Thông thường phần trên của cổng sẽ có mái che và được treo bảng tên địa danh.
Ở thời kỳ phong kiến, hầu hết kiến trúc cung điện đều dùng cổng tam quan với cổng giữa thiết kế lớn dành cho vua chúa. Cổng Tam Quan có 2 loại chính gồm:
‐ Cổng Tam Quan có gác xép: Thiết kế cho không gian nhỏ, được xây thêm mái che nhằm tạo chiều cao và tầng áp mái. Thiết kế này tại các ngôi chùa, thì phần gác mái là nơi để đặt đồng hồ.
‐ Tứ Trụ Tam Phương: Là cổng được xây bởi 4 trụ vững chắc tạo thành 3 lõi đi thay vì dùng vách ngắn. Phần nối tứ trụ được chạm trổ, trang trí vô cùng tinh xảo và đẹp mắt.
Ngoài 2 loại cổng chính trên một số công trình còn xuất hiện thêm kiểu cổng tam quan biến thể, điển hình như cổng tam quan tại chùa Sét tại Hà Nội với 5 lối đi. Sự đổi mới này mang đến vẻ đẹp đồ, cổ kính hơn cho không gian nơi đây.
Xem thêm: Vô thường là gì? Ý nghĩa vô thường trong phật giáo, cuộc sống
Tam quan trong địa lý
Về địa lý, “tam quan” xuất hiện trong tên hai giáo xứ ở thành phố Hoài Nhơn, Bình Định là Tam Quan Bắc và Tam Quan Nam:
- Tam Quan Nam: Đây là vùng ven biển với đường biển dài 4km có diện tích gần 10 km2, chia thành 7 huyện. Ở đây có món bún truyền thống làm từ bánh tráng được Cục Sở hữu trí tuệ bảo hộ.
- Tam Quan Bắc: Có diện tích ~8 km2, chia thành 10 huyện. Đây cũng là vùng ven biển nên thu nhập chính của người dân là làm nghề đi biển, đánh bắt thủy – hải sản.
Ý nghĩa cổng tam quan trong văn hóa tại Việt Nam
Cổng Tam Quan là một phần không thể thiếu trong kiến trúc đền, chùa hay lăng mộ,… tại Việt Nam. Bởi vì loại cổng này mang rất nhiều ý nghĩa khác nhau đối với văn hóa Việt, cụ thể như:
Theo quan niệm Phật giáo
Trong Phật giáo, cổng Tam Quan đại diện cho nhiều triết lý của Phật Pháp, trước hết đó là hình ảnh tượng trưng cho 3 góc nhìn của nhà Phật gồm:
- Hữu quan: Tượng trưng cho sắc (giả)
- Không quan: Biểu hiện cho cái không (vô thường)
- Trung quan: thể hiện cho sự trung dung giữa cả 2 yếu tố sắc và không trên.
Ngoài ra, một số thuyết khác lý giải rằng cổng tam quan được tượng trưng cho ý niệm về ‘tam giải thoát môn” gồm các cửa: vô tác, vô tướng và vô không để có thể tiến vào cõi Niết Bàn. Con người chỉ khi hiểu được ý nghĩa của ba cửa này mới có thể thoát khỏi những sân si, oán hận, đau khổ để tìm được sự bình yên, an lạc trong tâm hồn.
Đạo Phật dạy rằng chỉ người nào hiểu rõ và thực hành được các phương pháp thiền quán này mới có thể cảm nhận được cuộc sống bình yên, an lạc.
Một mặt khác, cổng tam quan cũng có nghĩa là cổng dành cho Tam bảo. Tam bảo là 3 ngôi báu quý giá của Phật Giáo gồm: Phật bảo, Pháp bảo và Tăng bảo.
Theo quan niệm của vua chúa trước đây
Trong thời phong kiến các công trình được xây dựng cổng Tam Quan với quy định lối chính giữa dành cho vua, bên cửa tả dành cho quan văn, còn cửa hữu dành cho quan võ.
Do vậy mà tại các cổng làng hay là các công trình chùa, đền, đình, miếu đều được xây dựng theo kiểu này để đón vua về thăm. Trong ngày thường cửa chính sẽ đóng chỉ mở cửa 2 bên, vào những dịp lễ hay khi đón vua thì cửa chính mới được mở.
Xem thêm: Vô thức là gì theo triết học và phật giáo? Ví dụ hành vi vô thức
Tam quan lệch lạc là gì?
Tam quan lệch lạc là những suy nghĩ lệch lạc, không đúng của con người về thế giới quan. Những suy nghĩ này có thể là do môi trường sống, làm việc hoặc do bản chất của con người.
Xét ở nhiều góc độ khác nhau chúng ta sẽ thấy được những tác động tiêu cực đến lối sống, hành động của con người. Từ đó dẫn đến những kết quả không tốt, khiến bạn có cái nhìn tiêu cực về bản thân và những người xung quanh. Sau đây là 15 lối suy nghĩ lệch lạc phổ biến nhất:
– Phóng đại: Tập trung vào những chi tiết tiêu cực và phóng đại chúng lên, bỏ qua mọi khía cạnh tích cực. Chi tiết tiêu cực này sẽ khiến toàn bộ vật thế mang màu của chi tiết đó, khiến mọi thứ to lớn và tồi tệ hơn so với thực tế.
– Suy nghĩ phân cực: Mọi thứ dù đen hay trắng, tốt hay xấu thì luôn nghĩ bản thân luôn phải hoàn hảo nếu không sẽ thất bại.
– Khái quát hóa: Đưa ra kết luận dựa trên những sự kiện đơn lẻ hay một chút bằng chứng. Khi gặp chuyện xấu xảy ra sẽ cho rằng chúng sẽ xảy ra nhiều lần. Việc suy nghĩ vội vàng sẽ dẫn đến cuộc sống hạn chế vì việc cố gắng tránh thất bại trong tương lai chỉ vì 1 sự kiện đơn lẻ.
– Đọc trước suy nghĩ: Vì cho rằng người khác giống mình nên luôn tiên đoán mọi hành động, cảm nhận của người khác theo cái nhìn của mình mà không chịu nhìn nhận sự khác biệt của người khác. Điều này dẫn đến kết luận chủ quan mà không xác định được điều đó có đúng với người khác không.
– Biến mọi thứ thành hiểm họa: Khi nghe hay nhìn thấy về điều gì đó bạn sẽ có suy nghĩ “điều gì sẽ xảy ra nếu như…” liệu sẽ có gì xảy đến với mình không,…
– Riêng tư hóa: So sánh bản thân với người khác để cố xác định xem ai hơn ai
– Nhầm lẫn về khả năng kiểm soát: Khi nhận thấy bản thân vì kiểm soát bởi những yếu tố bên ngoài sẽ luôn nhận định mình là nạn nhân của số phận. Còn khi đặt cho mình quá nhiều sự kiểm soát thì lại luôn có xu hướng mình phải có trách nhiệm với nỗi đau, hạnh phúc của người khác.
– Nhầm lẫn về sự công bằng: Bạn cảm thấy bực bội khi người khác không đồng ý với quan điểm “công bằng” của mình.
– Đổ lỗi: Luôn cho rằng người khác phải chịu trách nhiệm về sự đau khổ của bạn, hoặc tự đổ lỗi cho chính mình về mọi thứ. Việc đổ lỗi cho người khác để họ phải chịu trách nhiệm với lựa chọn, quyết định của bản thân.
– Quá quy tắc: Có quá nhiều quy tắc trong cuộc sống của bạn về bản thân và cả người khác. Nếu ai đó vi phạm quy tắc này sẽ khiến bạn tức giận, còn nếu chính mình vi phạm sẽ cảm thấy tội lỗi.
– Tư duy dựa trên cảm xúc: Luôn cho rằng những điều mình cảm thấy là đúng. Cảm xúc sẽ tương quan với suy nghĩ, vì thế nên nếu như bản thân có niềm tin và suy nghĩ méo mó, thì cảm xúc của bạn sẽ phản ánh sự méo mó đó.
– Ảo tưởng về việc thay đổi người khác: Luôn muốn người khác thay đổi và thực hiện theo ý mình. Nhưng thực tế bạn chỉ có thể kiểm soát và thay đổi chính mình mà thôi. Thực tế là hạnh phúc của mỗi người sẽ phụ thuộc vào quyết định của chính bản thân họ.
– Đánh giá tổng thể: Tự khái quát 1 hoặc 2 phẩm chất ở bản thân hay người khác thành nhận định tiêu cực cho toàn thể. Điều này tạo ra cái nhìn rập khuôn, phiến diện về thế giới. Đối với bản thân sẽ ảnh hưởng đến sự tự tin còn với người khác thì có những phán xét khắc nghiệt với nhiều định kiến.
– Luôn cho rằng mình đúng: Luôn xem xét để chứng minh ý kiến, hành động của mình là đúng. Không bao giờ chịu chấp nhận mình sai và làm mọi thứ chỉ để chứng minh bản thân đúng.
– Ảo tưởng về phần thưởng: Mong đợi những hy sinh của mình được đền đáp và cảm thấy cay đắng khi phần thưởng không đến như mong đợi.
Qua đây chúng ta đã giải nghĩa được tam quan là gì cũng như ý nghĩa cụ thể của từ tam quan trong từng lĩnh vực cụ thể. Từ đó giúp bạn hiểu hơn về thuật ngữ này!
