Vấn đề bùng nổ dân số đã và đang gây ra nhiều hệ lụy, làm ảnh hưởng đến mọi mặt trong đời sống. Cùng tìm hiểu bùng nổ dân số là gì, bùng nổ dân số xảy ra khi nào, cũng như giải pháp giúp kiểm soát bùng nổ dân số hiệu quả trong bài viết sau đây.
Bùng nổ dân số là gì? Bùng nổ dân số xảy ra khi nào?
Bùng nổ dân số là sự gia tăng một cách quá nhanh số lượng dân. Chính sự gia tăng nhanh chóng, đột ngột, vượt quá tầm kiểm soát đã tác động đến đời sống xã hội.
Tình trạng bùng nổ dân số xảy ra khi tỉ lệ gia tăng tự nhiên vượt quá 2,1%. Dân số tăng nhanh vượt quá khả năng giải quyết những vấn đề xã hội như: ăn, mặc, ở, việc làm, học hành,… Từ đó, trở thành gánh nặng đối với các nước chậm phát triển.
Bùng nổ dân số mang đến ảnh hưởng tiêu cực cho xã hội. Hiện vẫn còn rất nhiều quốc gia trên thế giới vẫn còn đang nỗ lực để giải quyết vấn đề liên quan đến dân số, đặc biệt là tình trạng gia tăng dân số quá nhanh.
Nguyên nhân gây bùng nổ dân số
Do chênh lệch giữa tỷ lệ sinh tử
Chênh lệch giữa tỷ lệ sinh tử được xem là nguyên nhân bùng nổ dân số chính. Ở giai đoạn đầu của lịch sử phát triển nhân loại, tỷ lệ sinh khá cao bởi nhu cầu duy trì nòi giống và nhu cầu về lao động sản xuất phục vụ phát triển xã hội. Thời điểm này, tỷ lệ tử cũng tương đối cao vì điều kiện sống hạn chế, thiên tai, dịch bệnh nhiều,.. Vì thế, ở giai đoạn này tỉ lệ sinh và tử tương đối cân bằng.
Ngược lại, đến giai đoạn “bùng nổ dân số” tỷ lệ sinh vẫn tiếp tục được duy trì, còn tỷ lệ tử lại có xu hướng giảm. Nguyên nhân là vì điều kiện sống được nâng cao nhờ sự phát triển mạnh mẽ về y học, cũng như điều kiện sống, nhờ đó giúp giảm đi tỷ lệ tử.
Do các quan điểm lạc hậu
Ở một số quốc gia, đặc biệt là những nước phương Đông thường giữ quan điểm lạc hậu là sinh nhiều con. Đặc biệt là tư tưởng “trọng Nam khinh Nữ”, muốn sinh con trai để nối dõi tông đường.
Theo tư tưởng của người phương Đông thì việc sinh nhiều con sẽ có lộc, con cháu đề huề, càng đông con càng vui. Từ chính những quan niệm này đã dẫn đến việc gia tăng dân số. Đặc biệt, đây lại là những quan niệm được lưu truyền từ đời này qua đời khác.
Ngược lại, tại những đất nước phát triển như ở phương Tây thì phụ nữ và nam giới khá bình đẳng, đều có thể tham gia nhiều vào lực lượng lao động của xã hội. Nhưng tỷ lệ sinh ở đây khá thấp, nhiều quốc gia còn phải đề ra chính sách khuyến khích nhằm tăng tỷ lệ sinh.
Xem thêm: Mật độ dân số là gì? Đơn vị, cách tính, ý nghĩa mật độ dân số
Nhu cầu về lao động, sản xuất
Tại những quốc gia kém phát triển, việc áp dụng khoa học còn rất hạn chế, thì việc sử dụng lao động cơ bắp, lao động chân tay là chủ yếu. Bên cạnh đó là việc tận dụng các nguồn năng lượng có sẵn trong tự nhiên để sản xuất, nên dân số càng tăng thì lao động càng nhiều, càng đẩy mạnh sức sản xuất cho xã hội.
Chính điều này đã khiến cho dân số thế giới không ngừng tăng lên một cách nhanh chóng để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của một số quốc gia.
Tác hại của bùng nổ dân số
Ta có thể thấy hậu quả của bùng nổ dân số là rất lớn, cụ thể như:
- Khiến cho nguồn tài nguyên thiên nhiên bị suy giảm nhanh chóng
- Thiếu nước sạch cho sinh hoạt, vấn đề xử lý nước thải và xả thải không đáp ứng được nhu cầu
- Tăng mức độ ô nhiễm nước, không khí, đất, tiếng ồn.
- Rừng bị chặt phá bừa bãi, nghiêm trọng, làm thay đổi thành phần khí quyển, gây ra tình trạng nóng lên toàn cầu.
- Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh và trẻ em cao do tình trạng nghèo đói.
- Dịch bệnh ngày càng nhiều, tạo nên gánh nặng cho y tế, giáo dục, chính sách an sinh,…
- Xung đột tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt là nguyên nhân dẫn tới sự gia tăng nguy cơ chiến tranh.
- Tỷ lệ tội phạm tăng cao
- Nhiều động vật bị tuyệt chủng và có nguy cơ sắp tuyệt chủng
- Tình trạng đói, nghèo và suy dinh dưỡng là vấn đề nhức nhối với nhiều quốc gia
- Ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường lao động, gây sức ép đến vấn đề việc làm. Từ đó gây ra tình trạng thiếu việc làm trầm trọng.
- Tác động tiêu cực đến y tế, giáo dục, an ninh cùng nhiều vấn đề xác hội khác.
Biện pháp khắc phục bùng nổ dân số hiệu quả
Kiểm soát tỷ lệ sinh
Việc kiểm soát tỷ lệ sinh được đánh giá là giải pháp bùng nổ dân số hiệu quả. Khoa học kỹ thuật ngày càng cao, đời sống càng được cải thiện, y tế phát triển giúp tuổi thọ con người được nâng cao.
Cách duy nhất để giúp kiểm soát và giải quyết bùng nổ dân số chính là biết cách để kiểm soát tỷ lệ sinh. Điển hình như tại một số quốc gia Châu Á như Trung Quốc đã dùng các biện pháp mạnh nhằm giảm tỷ lệ sinh.
Trung Quốc thậm chí còn áp dụng chính sách chỉ được sinh 01 con (nếu là con trai). Được phép sinh thêm 01 con trong trường hợp con gái đầu lòng. Tối đa mỗi cặp vợ chồng chỉ được sinh 02 con.
Giáo dục, tuyên truyền
Nên tập trung vào việc giáo dục, tuyên truyền về những hậu quả của vấn đề bùng nổ dân số. Tuyên truyền về lợi ích của việc kế hoạch hóa gia đình, cũng như các phương pháp để kiểm soát sinh sản.
Đặc biệt, đẩy mạnh tuyên truyền về bình đẳng giới nhằm loại bỏ các hủ tục, cùng như các quan điểm lạc hậu.
Xem thêm: Già hóa dân số là gì? Nguyên nhân, biểu hiện, giải pháp
Định cư ngoài Trái Đất
Ở thập niên 1970, Gerard O’Neill đã đề xuất xây dựng những nơi sinh sống ngoài vũ trụ nhằm để đáp ứng được sự gia tăng dân số như hiện tại trong hàng nghìn năm nữa. Hiện tại, cho đến nay đây vẫn là phương án đang trong giai đoạn tìm hiểu về nghiên cứu.
Bùng nổ dân số đang diễn ra ở đâu trên thế giới?
Hiện nay trên thế giới, tình trạng bùng nổ dân số diễn ra mạnh nhất ở các quốc gia, châu lục nghèo, đó là Châu Á và Châu Phi. Như đã nói, bùng nổ dân số chủ yếu diễn ra tại những khu vực có kinh tế kém phát triển, trình độ nhận biết còn thấp, lạc hậu, khoa học kỹ thuật chưa phát triển,…
Những báo cáo gần đây đều chỉ ra rằng tỷ lệ sinh ở những quốc gia kém phát triển cao hơn rất nhiều so với những quốc gia phát triển. Nguy cơ bùng nổ dân tại những nơi này luôn là hiện hữu.
Ngày 15/11/2022, dân số thế giới chạm mốc 8 tỷ người, Ấn Độ là quốc gia có dân số đông thứ hai trên thế giới, sau Trung Quốc. Theo số liệu mới nhất của Liên Hợp Quốc tính đến ngày 14/4/2023, Ấn Độ đã vượt Trung Quốc trở thành quốc gia đông dân nhất, với tổng số dân lên tới 1.425.782.975 người, còn Trung Quốc là 1.425.748.032 người.
Tìm hiểu thực trạng bùng nổ dân số ở Việt Nam
Việt Nam đã từng bị xảy ra tình trạng bùng nổ dân số và có nguy cơ đối diện với tình trạng bùng nổ dân số lần thứ 2. Nhờ chính sách kế hoạch hóa gia đình, hiện Việt Nam đang dần kiểm soát được tình trạng bùng này.
Số liệu mới đây, tổng dân số 96.208.984 người, trong đó nam giới 47.881.061 người (49,8%), nữ giới 48.327.923 người (50,2%).
Sau 10 năm (2009-2019) quy mô dân số tại Việt Nam tăng thêm 10,4 triệu người. Tỉ lệ tăng bình quân là 1,14%/năm, giảm nhẹ so với giai đoạn năm 1989-2009, tăng khoảng 1,18 triệu người/năm.
Trong cuộc điều tra năm 2019 cũng cho thấy Việt Nam là quốc gia có mật độ dân số cao hơn so với quốc gia khác trên thế giới và trong khu vực. Mật độ dân số vào năm 2019 đạt 290 người/km2, tăng 31 người/km2 so với năm 2009.
Trong đó Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là 2 thành phố có mật độ dân số cao nhất bởi đây là 2 thành phố có tốc độ phát triển kinh tế mạnh mẽ. Mật độ dân tại đây cao gấp hơn 10 lần so với mật độ chung của cả nước.
Qua đây chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu được bùng nổ dân số là gì, cũng như nguyên nhân, tác hại của việc bùng nổ dân số đến mọi mặt của cuộc sống. Từ đó có những biện pháp giúp giảm thiểu tỷ lệ sinh, ngăn chặn vấn đề bùng nổ dân số xảy ra.
