Nhiễm sắc thể là gì? Là một trong những vật thể di truyền tồn tại bên trong nhân tế bào, thực hiện chức năng lưu trữ thông tin di truyền, bảo quản thông tin di chuyển, truyền đạt thông tin di truyền và điều hòa hoạt động của gen. Để có thêm nhiều thông tin hữu ích khác, quý bạn đọc đừng bỏ lỡ nội dung thông tin trong bài dưới đây của thapgiainhietliangchi.con dưới đây nhé!
Nhiễm sắc thể là gì?
Nhiễm sắc thể (NST) là vật thể di truyền tồn tại ở trong nhân tế bào bị ăn màu trắng bằng chất nhuộm kiềm tính, được tập trung lại thành các sợi ngắn và có số lượng nhỏ, hình dạng kích thước đặc trưng cho mỗi loài. Nhiễm sắc thể có thể tự nhân đôi, phân ly hoặc tổ hợp ổn định qua các hệ. Bên cạnh đó, NST còn có khả năng đột biến cấu trúc, tạo ra những đặc trưng di truyền mới.
Theo wikipedia, nhiễm sắc thể là bào quan chứa bộ gen chính của một sinh vật, là cấu trúc quy định sự hình thành của các protein, giữ vai trò quyết định trong di truyền và tồn tại cả ở sinh vật nhân thực và sinh vật nhân sơ.
Trong ngôn ngữ của nhiều quốc gia, khái niệm này còn được gọi là chromosome. NST là bảo quan quan trọng nhất của sinh vật về mặt di truyền và cũng là một trong những bào quan được nghiên cứu kỹ lưỡng nhất để tìm hiểu về quá trình di truyền, rối loạn di truyền hay quá trình phát triển cá thể và quá trình phát sinh chủng loại liên quan tới NST.
Các biến sắc thể của một cặp nhiễm sắc thể trong một tế bào lưỡng bội luôn đồng dạng và không giống với các cặp nhiễm sắc thể giới tính có cấu trúc khác nhau. DNA trong nhiễm sắc thể thường được biết đến nhiều với tên gọi atDNA hoặc auDNA.
Mỗi NST có một điểm co thắt được gọi là tâm động (centromere). Tâm động sẽ chia NST thành 2 phần (hoặc 2 cánh). Cánh ngắn của NST được gọi là p còn cánh dài là q. Vị trí của tâm động trên mỗi NST sẽ quy định tới hình dạng của NST và được sử dụng để mô tả vị trí của gen.
Trong một số trường hợp, nếu xảy ra đột biến nhiễm sắc thể sẽ gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với cá thể như hội chứng Down. Có 2 dạng bất thường NST đó là sự thay đổi số lượng NST (dị bội hay lệch bội) và thay đổi cấu trúc NST. Sự bất thường NST xảy ra một cách ngẫu nhiên, gần như không thể biết trước.
Nhiễm sắc thể giới tính là gì?
Nhiễm sắc thể giới tính là một loại nhiễm sắc thể khác với NST thường ở hình dạng, kích thước và chức năng. Nhiễm sắc thể giới tính của con người, một cặp NST giới tính thông thường của động vật có vú, quyết định tới giới tính của cá thể được tạo ra trong quá trình sinh sản hữu tính.
Điểm khác biệt giữa NST thường với NST giới tính đó là chúng thường xuất hiện theo cặp, các thành tố của nó đều có cùng dạng nhưng khác các cặp còn lại trong một tế bào lưỡng bội, trong khi đó các thành tố của một cặp NST giới tính có thể khác nhau và nó quyết định tới giới tính.
XY là gì? XX là gì? XX là nam hay nữ?
Trong tổng số 46 NST thì con người có một cặp NST giới tính, được gọi là X, Y và sự kết hợp của chúng sẽ quyết định tới giới tính của một cá nhân. Nữ giới có 2 nhiễm sắc thể XX và nam giới có 1 cặp XY. Hệ thống XY quy định giới tính được tìm thấy ở đại đa số các động vật có vú cũng như một số loài bò sát và thực vật.
Một cá nhân mang nhiễm sắc thể XX hay XY sẽ được quyết định khi một tinh trùng thụ tinh cho một trứng. Tế bào trứng và tinh trùng được gọi là giao tử hay tế bào giới tính và chủ chứa 1 NST. Các giao tử này được tạo thành bởi quá trình phân bào, giảm phân và tạo ra các tế bào sau khi phân chia số lượng NST giảm đi một nửa so với cha mẹ hay tế bào ban đầu. Ở người điều này có nghĩa là cha mẹ sẽ có 2 NST và 1 giao tử.
Các giao tử từ trứng của mẹ đều có NST X, tinh trùng của cha thì 1 nửa là nhiễm sắc thể X một nửa là nhiễm sắc thể Y. Tinh trùng quyết định tới giới tính của em bé. Nếu NST X khi kết hợp với NST X sẽ tạo thành hợp tử bé gái và ngược lại tinh trùng mang NST Y thì sẽ tạo thành bé trai.
=> Vậy XY sẽ là giới tính nam và XX là giới tính nữ
Cấu tạo của nhiễm sắc thể
NST ở người có nhiều hình dạng khác nhau như hình hạt, hình que, hình V và hình móc. Chúng được cấu tạo từ nhiều chất nhiễm sắc bao gồm ADN và protein. Phân tử ADN sẽ quấn quanh khối cầu protein tạo nên các nucleoxom – đơn vị cấu trúc cơ bản theo chiều dọc của NST. Mỗi nucleoxom gồm 8 phân tử protein histon tạo thành khối cầu dẹt phía ngoài, được gói bọc bởi 7/4 vòng xoắn ADN, có khoảng 146 cặp nucleotit.
Các cặp nucleotit được nối với nhau bằng các đoạn ADN và protein histon. Mỗi đoạn sẽ có từ 15-100 cặp nucleotit. Tổ hợp ADN và protein histon tạo thành sợi cơ bản, có chiều ngang 11nm, sợ cơ bản xoắn thứ cấp thành sợi NST có chiều ngang 30nm. Sợi NST sẽ tiếp tục đóng xoắn tạo thành một ống rỗng có chiều ngang 300nm gọi là sợi siêu xoắn. Sợi siêu xoắn sẽ tiếp tục đóng xoắn và thạo thành crômatit có chiều ngang 70nm.
Bởi vậy, NST sẽ có chiều dài ngắn lại từ 1500-2000 lần so với chiều dài phân tử ADN. NST dài nhất của người chứa ADN khoảng 82nm, sau khi đóng xoắn cực đại ở kì giữa chỉ dài 10micromet. Sự thu gọn cấu trúc không gian sẽ tạo lợi thế thuận lợi cho việc phân li, tổ hợp của NST trong quá trình phân bào.
- NST đơn: Gồm 1 sợi ADN kép
- NST kép: Là NST được tạo từ sự nhân đôi NST, gồm có 2 cromatit giống hệt nhau và dính nhau ở tâm động, có cùng một nguồn gốc hoặc có nguồn gốc từ bố hoặc mẹ, hình thành NST tự nhân đôi.
- Cặp NST tương đồng: Là NST tạo ra từ cơ chế tổ hợp, gồm 2 NST giống nhau về hình dạng, kích thước và khác nhau về nguồn gốc, 1 chiếc có nguồn gốc từ bố, 1 chiếc sẽ có nguồn gốc từ mẹ.
- NST có 2 loại: NST giới tính và NST thường.
Vai trò, chức năng của nhiễm sắc thể
NST giữ một vai trò vô cùng quan trọng, chúng thực hiện các chức năng sau:
- Lưu trữ thông tin di truyền: NST mang gen chứa các thông tin di truyền, mỗi gen chiếm một vị trí xác định trên NST. Các gen trên cùng một NST sẽ di truyền cùng nhau.
- Bảo quản thông tin di truyền: Thông tin trên NST được bảo quản nhờ cấu trúc đặc biệt là của NST.
- Truyền đạt thông tin di truyền: Thông tin di truyền trên NST sẽ được truyền đạt từ thế hệ này sang thế hệ khác nhờ cơ chế nhân đôi, phân li, tổ hợp NST thông qua quá trình nguyên phân, giảm phân, thụ tinh.
- Điều hòa các hoạt động của gen thông qua các hoạt động cuộn xoắn và tháo xoắn NST chỉ được thực hiện khi NST tháo xoắn trở thành ADN dạng mạch thẳng.
Một số câu hỏi khác về nhiễm sắc thể của người
Ở người có bao nhiêu cặp nhiễm sắc thể?
Bộ NST ở người bình thường gồm có 22 cặp NST thường, 1 cặp NST giới tinh với karyotype được viết dưới dạng là 46,XX ở nữ và 46,XY ở nam. 46 NST người được xếp thành 7 nhóm, có các ký hiệu là A, B, C, D, E, F và G theo vị trí của phần tâm.
Giới tính được quyết định như thế nào?
Trong mỗi tế bào của thân thể đều có 46 NST tức là 23 cặp. 23 cặp NST đó sẽ có 22 cặp XY nhưng phải có 1 cặp XY có cấu trúc đặc biệt, quyết định tới giới tính được biết đến với tên gọi là “Y nhỏ” thì bào thai đó sẽ là bé trai. Y nhỏ chứa đoạn gen có tên là SRL (Small rear Y). Dù chỉ có một nhưng nó quyết định tới giới tính của đứa trẻ.
SRL (Small rear Y) xuất hiện khi nào?
Tất cả chúng ta đều biết rằng, quá trình thụ tinh sẽ tạo ra một “mầm sống mới” với tên gọi ban đầu là “hợp tử”, chúng sẽ di chuyển từ từ và “đẩy” hợp tử đến tử cung. Thời gian di chuyển của hợp tử là 7 ngày đêm. Khi tới tử cung thì sẽ phân chia thành một khối gọi là “phôi dâu”. Lúc này, niêm mạc của tử cung sẽ dày lên để đón phôi, phôi rơi vào niêm mạc và đó chính là quá trình làm tổ.
Ở giữa tuần thứ 5 và thứ 6 của phôi, gen SRL (Small rear Y) xuất hiện, nó khởi động một loạt các quá trình phức tạp, các tế bào nguyên thủy của tinh hoàn xuất hiện, testosterone từ tinh hoàn tiết ra sẽ làm biệt hóa phôi và tạo thành bé trai.
Những lưu ý cần thiết hạn chế đột biến NST
- Các biện pháp phòng chống đối với đột biến NST bao gồm việc thực hiện các quy định về an toàn nói chung và an toàn bức xạ hạt nhân nói riêng nhất tại các nơi làm việc thường xuyên phải tiếp xúc với phóng xạ.
- Người làm việc tại nơi có hóa chất hoặc tiếp xúc trực tiếp với hóa chất cần phải chấp hành đầy đủ các quy định về an toàn sử dụng hóa chất, sử dụng các phương tiện bảo vệ cá nhân.
- Không được để thuốc sâu, thuốc diệt cỏ ở trong nhà.
- Phụ nữ mang thai cần phải chú ý tới việc tiêm phòng vacxin phòng bệnh. Vacxin có tác dụng tăng khả năng đề kháng, chống lại các tác nhân gây bệnh, ngăn ngừa nhiễm virus trong quá trình mang thai.
- Chị em phụ nữ mang thai cần phải thăm khám, sàng lọc trước sinh để giảm nguy cơ di truyền, sự bất thường của NST.
Với các nội dung thông tin chi tiết trong bài viết “Nhiễm sắc thể là gì? Giới tính và bí ẩn về nhiễm sắc thể X, Y, SRY” sẽ giúp ích bạn. Để có thêm nhiều thông tin hữu ích khác, quý khách hàng hãy truy cập website thapgiainhietliangchi.com.
