Cơ cấu dân số là tiêu chí nhằm để đánh giá trình độ phát triển của một quốc gia. Để hiểu rõ hơn về cơ cấu dân số là gì, phân loại, cũng như cách tính cơ cấu dân số như thế nào sẽ được thapgiainhietliangchi.com thông tin chi tiết ngay bài viết sau đây!
Khái niệm về cơ cấu dân số
Dân số là tập hợp những người sinh sống ở trong cùng 1 quốc gia, khu vực, vùng địa lý hay một đơn vị hành chính. Dân số là yếu tố tác động mạnh mẽ đến nền kinh tế.
Cơ cấu dân số chính là sự phân chia tổng số dân của một vùng thành các nhóm theo một hoặc nhiều tiêu thức (mỗi tiêu thức được đặc trưng cho nhân khẩu học). Cơ cấu dân số dựa vào các tiêu chí như độ tuổi, nghề nghiệp, trình độ… để phân chia thành những bộ phận khác nhau.
Cơ cấu dân số vàng là gì?
Khái niệm về cơ cấu dân số vàng theo Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội được hiểu là khi 2 người trong độ tuổi lao động (15 – 60) sẽ phải “gánh” 1 hoặc ít hơn 1 người ăn theo, có nghĩa là số người trong độ tuổi lao động sẽ nhiều gấp đôi số người phụ thuộc (không nằm trong độ tuổi lao động, không tự nuôi được bản thân).
Cơ cấu dân số vàng là số người nằm ở trong độ tuổi lao động tăng gấp 2 lần số người phụ thuộc. Ba tỷ số phụ thuộc bao gồm:
- Tỷ số phụ thuộc trẻ em (tính bằng tỉ số giữa số trẻ với 100 người trong độ tuổi lao động).
- Tỷ số phụ thuộc già (tính bằng tỉ số giữa số người cao tuổi với 100 người nằm trong độ tuổi lao động).
- Tỷ số phụ thuộc chung (tính bằng tổng hai tỉ số phụ thuộc trên). Hai tỉ số phụ thuộc chung sẽ cho biết trung bình 100 người ở độ tuổi lao động sẽ phải gánh đỡ cho bao nhiêu người ở ngoài độ tuổi lao động.
Nếu tỷ số phụ thuộc chung nhỏ hơn 50 thì gánh nặng thấp, vì trung bình một người ngoài độ tuổi lao động được hỗ trợ bởi >2 người trong độ tuổi lao động.
Nếu dân số đạt được tỷ số phụ thuộc chung như vậy, thì có nghĩa là cơ cấu dân số đó là cơ cấu vàng. Cơ cấu dân số vàng sẽ kết thúc khi tỷ số phụ thuộc chung tăng trở lại và vượt ngưỡng 50.
Theo cách khác, dân số vàng xảy ra khi tỷ lệ trẻ em (0 – 14) thấp hơn 30%, tỷ lệ người cao tuổi (65 trở lên) thấp hơn 15%.
Cơ cấu dân số vàng thường sẽ kéo dài từ 30 – 35 năm hoặc có thể dài hơn. Nhiều quốc gia đã biết tận dụng cơ hội này để tạo nên kỳ tích, giúp đất nước phát triển. Việt Nam hiện là một trong những quốc gia sở hữu cơ cấu dân số trẻ, nước ta đang tận dụng rất tốt nguồn nhân lực này để giúp phát triển đất nước.
Đặc trưng cơ cấu dân số
Cơ cấu dân số là sự phân chia tổng dân số của 1 quốc gia hay khu vực thành các nhóm, các bộ phận theo một hoặc nhiều tiêu thức đặc trưng. Có nghĩa là cơ cấu dân số giúp phản ánh mối quan hệ giữa nhiều yếu tố, được tính toán kỹ lưỡng qua các kỹ thuật cụ thể.
Cơ cấu dân số thông thường được biểu thị qua biểu đồ, tính theo tỷ lệ phần trăm (%).
Phân loại cơ cấu dân số
Cơ cấu dân số theo giới
Cơ cấu dân số theo giới biểu thị tương quan giữa nam so với nữ hoặc so với tổng số dân, được tính bằng đơn vị phần trăm (%).
Cách tính cơ cấu dân số theo giới như sau:
TNN = Dnam / Dnữ
Trong đó:
- TNN: Tỷ số giới tính
- Dnam: Dân số nam
- Nữ: Dân số nữ.
Cơ cấu dân số theo giới có sự biến động theo thời gian, cũng như có sự khác nhau ở từng quốc gia, khu vực. Tại các nước phát triển, nữ nhiều hơn nam và ngược lại ở những nước đang phát triển, nam nhiều hơn nữ.
Nguyên nhân chủ yếu do trình độ phát triển kinh tế – xã hội, do tai nạn, tuổi thọ trung bình của nữ cao hơn nam và do chuyển cư. Cơ cấu theo giới tác động đến sự phân bố sản xuất, tổ chức đời sống xã hội, cũng như hoạch định chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của mỗi quốc gia.
Khi phân tích cơ cấu theo giới, ngoài khía cạnh sinh học, người ta còn quan tâm tới khía cạnh xã hội như vị thế, vai trò, quyền lợi, trách nhiệm của nam và nữ.
Cơ cấu dân số theo tuổi
Đây là tập hợp những nhóm người được sắp xếp theo nhóm tuổi nhất định. Trong dân số học, cơ cấu dân số theo độ tuổi thể hiện tổng hợp tình hình sinh tử, tuổi thọ, cũng như khả năng phát triển dân số, nguồn lao động của một quốc gia.
Dân số được chia thành 3 nhóm tuổi như sau:
- Nhóm tuổi ở dưới độ tuổi lao động: từ 0 – 14 tuổi
- Nhóm tuổi ở trong tuổi lao động: 15 – 59 tuổi (hoặc đến 64 tuổi).
- Nhóm tuổi trên độ tuổi lao động: > 60 tuổi (hoặc >65 tuổi).
Tuổi lao động đối với nam và nữ được quy định theo luật Việt Nam như sau:
Nam: từ 15 đến hết 59 tuổi
Nữ: từ 15 đến hết 54 tuổi.
Để nghiên cứu cơ cấu sinh học, người ta thường dùng tháp dân số (tháp tuổi) như sau:
- Kiểu mở rộng: Có đáy tháp rộng, đỉnh tháp nhọn, các cạnh thoai thoải, điều này nhằm biểu thị cho tỉ suất sinh cao, số lượng trẻ em đông, tuổi thọ trung bình thấp, dân số tăng nhanh.
- Kiểu thu hẹp: Kiểu này tháp sẽ có dạng phình to ở phần giữa, còn 2 phía đỉnh và đáy thu hẹp. Điều này thể hiện sự chuyển tiếp từ dân số trẻ sang dân số già, tỷ suất sinh giảm, nhóm trẻ em ít, gia tăng dân số giảm dần.
- Kiểu ổn định: Với kiểu này tháp có dạng hẹp ở đáy, mở rộng hơn ở đỉnh nhằm biểu hiện tỉ suất sinh thấp, tỉ suất từ thấp ở nhóm trẻ, nhưng lại cao ở nhóm già. Tuổi thọ trung bình cao, dân số đảm bảo ổn định cả về quy mô lẫn cơ cấu.
Xem thêm: Đới khí hậu là gì? Châu á có bao nhiêu đới khí hậu
Cơ cấu dân số dựa trên một số tiêu thức khác
Ngoài phân loại cơ cấu như 2 hình thức trên thì cơ cấu dân số còn được phân loại dựa trên một số tiêu chức khác như:
- Cơ cấu dân số theo thành thị, nông thôn: để tính tỷ lệ dân số thành thị hay nông thôn của một địa phương, ta lấy tổng dân số nông thôn/thành thị chia cho tổng dân số ở địa phương đó.
- Cơ cấu dân tộc – tôn giáo: là sự phân chia dân số theo các nhóm dân tộc, tôn giáo
- Cơ cấu dân số hoạt động kinh tế: được chia thành nhóm những người có khả năng tham gia sản xuất và nhóm những người chỉ tiêu dùng (nhóm phụ thuộc).
- Cơ cấu theo trình độ học vấn, chuyên môn kỹ thuật: với cơ cấu này dân số từ 5 tuổi trở lên được xem xét theo các nội dung sau: tình hình nhập học; quá trình học tập; trình độ học vấn cao nhất; trình độ chuyên môn kỹ thuật cao nhất (từ 13 tuổi trở lên) đạt được.
- Cơ cấu dân số theo tình trạng hôn nhân được chia thành các nhóm: Chưa từng có vợ (chồng); Có vợ (chồng); Góa vợ hoặc chồng; Ly hôn; Ly thân.
Như vậy với những thông tin trên đây của chúng tôi đã giúp bạn đọc hiểu rõ được cơ cấu dân số là gì, cũng như đặc trưng, cách để tính cơ cấu dân số như thế nào. Hy vọng chúng thực sự hữu ích nếu bạn đang quan tâm đến vấn đề này!
