Tuổi dậy thì là giai đoạn chuyển tiếp từ thời kỳ trẻ thơ sang thời kỳ trưởng thành, là thời kỳ quá độ khi con trẻ không còn là trẻ con nhưng vẫn chưa thực sự là người lớn. Đây là quá trình mà bất cứ một thiếu niên nào cũng phải trải qua với những biến đổi quan trọng về cơ thể cũng như về tâm lý. Vì thế, khi bắt đầu bước vào độ tuổi này, đa số các em còn khá bỡ ngỡ. Bài viết dưới đây của chúng tôi sẽ đi tìm hiểu chi tiết hơn về độ tuổi dậy thì là gì và những vấn đề xoay quanh nó.
Dậy thì là gì?
Dưới góc độ sinh học, tuổi dậy thì là giai đoạn phát triển các đặc tính sinh dục, nghĩa là bắt đầu có khả năng sinh con. Ở nữ, cột mốc đánh dấu tuổi dậy thì là xuất hiện kinh nguyệt lần đầu. Còn ở nam giới, mốc đánh dấu là lần phóng tinh đầu tiên (mộng tinh).
Theo kết quả của các nghiên cứu, trung bình các trẻ gái thường bắt đầu dậy thì ở độ tuổi từ 9-14 và kết thúc vào khoảng từ 15 – 17 tuổi. Ở các bé nam, độ tuổi dậy thì thường bắt đầu muộn hơn, vào khoảng 11-12 tuổi và kết thúc ở độ tuổi từ 16-17.
Khi bước vào tuổi này, ở cả nam và nữ sẽ bắt đầu có sự trưởng thành của hormone sinh dục, cũng như hệ cơ quan sinh dục và nữ bắt đầu có khả năng thụ thai nếu có quan hệ tình dục.
Đồng thời, đây cũng là cột mốc đánh dấu sự thay đổi về tâm lý của trẻ. Với những thay đổi cả về tâm, sinh lý này, cha mẹ cần có sự chăm sóc và giáo dục đầy đủ, phù hợp để tránh những sai lầm không đáng có, làm ảnh hưởng đến việc phát triển về tinh thần, thể chất sau này.
Những thay đổi của dậy thì nữ
Vì nồng độ Estradiol phát triển đạt mức độ cao nên tuổi dậy thì ở con gái thường đến sớm hơn con trai. Vậy con gái dậy thì có sự thay đổi như thế nào? Sau đây là một số đặc điểm nhận biết tiêu biểu:
Về thể chất
Con gái ở tuổi dậy thì ngực sẽ phát triển rõ rệt, xuất hiện cục u tròn bên trong gây sưng đau và hơi nhức. Sau đó, bầu ngực phát triển nhanh chóng, ngực nhô lên cao dần và đầu núm vú to dần, có màu sắc thẫm hơn.
Dậy thì ở nữ sẽ có sự thay đổi về cả hình dạng và tính chất của “cô bé”. Môi bé lớn dần lên và hơi thẫm lại. Âm hộ hơi chếch xuống phía dưới, bắt đầu xuất hiện chất dịch màu trắng. Âm đạo ẩm ướt và nhạy cảm hơn trước.
Bên cạnh đó, biểu hiện dậy thì sớm ở bé gái dễ dàng nhận biết nhất còn là sự xuất hiện của lông mu mọc xung quanh vùng kín. Lông mu ban đầu mọc ít sau đó cùng với quá trình dậy thì, chúng bắt đầu mọc nhiều, dài, xoăn và cứng hơn.
Ngoài lông vùng kín ra thì bé gái mới dậy thì còn xuất hiện lông nách. Lông nách khá cứng và đen, tuy không dài và nhiều như ở nam giới nhưng chúng vẫn sẽ gây ngứa.
Hiện tượng kinh nguyệt hàng tháng là dấu hiệu đánh dấu tuổi dậy thì của con gái cụ thể và rõ ràng nhất. Đây là kết quả của quá trình biến đổi sinh lý cực lớn ở bé gái. Tuy nhiên, ở giai đoạn này, kinh nguyệt ở nữ giới sẽ không ổn định bởi chức năng và hoạt động của buồng trứng vẫn còn đang trong thời gian hoàn thiện. Đồng thời, nội tiết tố cơ thể khi này cũng chưa ổn định. Vì vậy, nữ giới thường xuất hiện hiện tượng rối loạn kinh nguyệt trong thời kỳ này.
Chiều cao tăng vọt cũng chính là một trong những dấu hiệu dậy thì sớm ở bé gái. Khi này, bé gái có thể tăng vọt lên từ 7 – 8cm một năm và tạm dừng phát triển sau khoảng 2 năm có kinh.
Bé gái đến giai đoạn dậy thì sẽ xuất hiện mụn trứng cá, da mặt cũng tiết ra nhiều bã nhờn hơn so với bình thường, da cần được chăm sóc hợp lý.
Giọng nói của bé gái ở tuổi dậy thì sẽ trở nên trong trẻo, nhẹ nhàng, cao và trưởng thành hơn.
Nữ giới ở giai đoạn dậy thì có vóc dáng trở nên mềm mại, quyến rũ hơn. Xương chậu phát triển, hông nhỏ lại, mông nở to ra,…
Về tâm lý
- Bé gái bắt đầu có thẩm mỹ riêng, biết làm điệu, chú ý đến cách ăn mặc và chăm sóc cơ thể nhiều hơn.
- Trẻ bắt đầu có tình cảm nhớ mong, thích yêu và được yêu với bạn khác giới.
- Tâm hồn trở nên mơ mộng, thích trò chuyện, giao lưu với bạn bè nhiều hơn với người thân.
- Nữ giới sau dậy thì thích tự quyết định và thể hiện cái tôi cá nhân của mình.
Về sinh lý
Bắt đầu phóng noãn, rụng trứng, có khả năng sinh sản
Buồng trứng bắt đầu hoạt động, xuất hiện kinh nguyệt hàng tháng
Những thay đổi của dậy thì nam
Độ tuổi trung bình mà nam giới bắt đầu dậy thì là 11 – 12. Tuy nhiên, cũng không đáng lo ngại nếu trẻ dậy thì sớm vào lúc 9 tuổi hoặc muộn vào lúc 16 tuổi. Một số thay đổi của trẻ trong giai đoạn này có thể kể đến như
Về thể chất
Sự thay đổi rõ rệt nhất của con trai khi đến tuổi dậy thì chính là vóc dáng cơ thể. Khi này, nam giới có sự phát triển vượt bậc về chiều cao, trung bình mỗi năm sẽ tăng lên khoảng 10cm chiều cao và kéo dài trong khoảng 3 năm. Bên cạnh đó là sự thay đổi về kết cấu cơ thể. Vai dần nở nang hơn, có cơ bắp.
Xuất hiện lông và râu cũng là một trong những đặc điểm nhận biết dậy thì ở nam giới điển hình. Thông thường lông mu xung quanh bộ phận sinh dục sẽ mọc trước. Ban đầu chỉ là những nhúm lông tơ nhỏ sáng màu, sau đó dần dần lông mọc dày và nhiều lên, trở nên tối màu, xoăn và thô hơn sau đó. Khoảng 2 – 3 năm sau, một số vùng khác trên cơ thể nam giới cũng xuất hiện lông như nách, chân, ngực, râu và ria.
Bé trai chưa dậy thì và nam giới trưởng thành sẽ có giọng nói hoàn toàn khác nhau. Nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi này là do vào giai đoạn dậy thì, thanh quản mở rộng, dây thanh đới dày và to lên, gây ra hiện tượng vỡ giọng, giọng nói trở nên khàn và ồm hơn. Sau khoảng vài năm, giọng nam giới sẽ trở nên trầm và ấm hơn.
Yết hầu là sụn tuyến giáp, đây cũng là một trong những biểu hiện thay đổi khi nam giới đến tuổi dậy thì. Do hormone tuổi dậy thì ở nam giới mà cục yết hầu nhô to ra hơn bình thường.
Về tâm lý
Nam giới khi bước vào độ tuổi dậy thì sẽ có những thay đổi rõ rệt về tâm lý. Điển hình như sau:
- Bé trai trở nên nghịch ngợm, ương bướng, khó bảo hơn, có xu hướng thể hiện cái tôi và ý kiến cá nhân mạnh mẽ.
- Có những thay đổi trong cảm xúc, có cảm giác nhớ nhung, yêu thương bạn khác giới
- Có xu hướng hướng ngoại và thích được tự do, thích tự quyết định và ít khi nghe ý kiến người khác, muốn được bố mẹ tôn trọng quyền riêng tư.
- Cũng như nữ giới, bé trai lúc này thích tâm sự và nói chuyện với bạn bè hơn là chia sẻ với người thân trong gia đình.
Về sinh lý
Tuổi dậy thì là giai đoạn mà cơ quan sinh dục phát triển nhiều nhất ở nam giới. Bìu sẽ to ra và trở nên sậm màu, hai tinh hoàn khi này cũng lớn dần lên. Bên cạnh đó, dương vật cũng phát triển về kích thước, khi gặp những kích thích thì dương vật sẽ cương cứng và trở nên nhạy cảm hơn.
Xuất tinh chính là dấu hiệu nhận biết dậy thì điển hình nhất ở bé trai bước vào tuổi dậy thì. Cậu bé khi ngủ mơ thấy những điều mộng mị, ngọt ngào có thể xuất tinh trong khi đang ngủ. Việc này được gọi là hiện tượng mộng tinh.
Những việc bố mẹ cần làm khi con cái bước vào tuổi dậy thì là gì?
Hiện nay, thay vì quan tâm đến biến đổi tâm lý của con cái, phần lớn các bậc phụ huynh chỉ quan tâm đến kết quả học tập của con mình. Thế nhưng, họ không hề biết rằng: Tuổi dậy thì là giai đoạn trẻ có sự thay đổi nhiều nhất, được coi là giai đoạn khủng hoảng tâm lý. Vì vậy, bố mẹ cần phải hết sức quan tâm đến con cái của mình trong giai đoạn này. Khi thấy con cái đến tuổi dậy thì, những bậc làm cha, làm mẹ cần phải lưu ý một số vấn đề sau:
- Cha mẹ nên dành nhiều thời gian để gần gũi, quan tâm và trò chuyện với con hơn. Chia sẻ cho con những kiến thức quan trọng cần phải nắm rõ ở tuổi dậy thì một cách gần gũi, thân mật với vai trò như một người bạn. Đặc biệt là những kiến thức về giới tính và sức khỏe sinh sản.
- Hướng dẫn cho con cách chăm sóc và vệ sinh cơ thể trong độ tuổi dậy thì để hạn chế tối đa những bệnh lý không đáng có.
- Xây dựng chế độ ăn uống phù hợp, tăng cường bổ sung vitamin và khoáng chất để giúp trẻ phát triển đầy đủ nhất về trí não và chiều cao.
- Khi con đến tuổi dậy thì, cha mẹ cần phải tìm hiểu tâm lý của con để thấu hiểu và đồng cảm với con, không nên giáo điều, cổ hủ.
- Hạn chế nóng nảy, la mắng, giận dữ khi con không nghe lời vì điều đó sẽ càng khiến cho trẻ trở nên ương bướng hơn.
- Tôn trọng quyền tự do cá nhân của các con, tạo cho con cảm giác thoải mái và thân thiện nhất.
Việc quan tâm đến con cái trong độ tuổi dậy thì là một việc làm hết sức quan trọng. Cách tiếp cận của phụ huynh với các con trong giai đoạn này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển của trẻ. Chính vì vậy, cha mẹ cần phải đặc biệt chú ý đến vấn đề này, tuyệt đối không được chủ quan.
Việc chăm sóc trẻ ở tuổi dậy thì như thế nào?
Tuổi dậy thì là thời kỳ chuyển tiếp từ trẻ em sang người lớn. Dưới tác dụng của hormone, cơ thể trẻ sẽ diễn ra hàng loạt những thay đổi về vóc dáng, cơ quan sinh dục, tâm sinh lý, phân biệt rõ giới tính nam/nữ và bắt đầu có ham muốn tình dục và khả năng sinh sản.
Thời kỳ này, trẻ thường gặp nhiều vấn đề khủng hoảng, hoang mang về tâm lý vì không biết phải đối mặt ra sao. Tuy đã khá trưởng thành về mặt cơ thể nhưng trẻ vẫn cần nhận được giúp đỡ, giáo dục từ gia đình và nhà trường để có thể phát triển đúng hướng. Theo đó, gia đình, nhà trường và chính bản thân trẻ giai đoạn này cần:
- Rèn luyện về kỹ năng sống: Chủ động tìm hiểu kiến thức về giới tính và sức khỏe sinh sản từ cha mẹ, thầy cô, người thân và bạn bè; tâm sự, chia sẻ những lo lắng, băn khoăn với người thân hoặc thầy cô; duy trì thời gian biểu học tập, nghỉ ngơi, rèn luyện thân thể và giải trí phù hợp; phân biệt rõ ràng giữa tình yêu và tình bạn trong sáng.
- Chăm sóc sức khỏe thể chất và tâm lý: Trẻ cần được cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết trong chế độ ăn hàng ngày gồm protein, vitamin, khoáng chất, tinh bột, canxi…; cần có sự quan tâm, chăm sóc, giáo dục của cha mẹ, người thân và cả thầy cô giáo; tránh xa các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, ma túy…; cha mẹ cần đặt mình vào vị trí của con, giúp con cái giải quyết các vấn đề trong cuộc sống và tôn trọng quyết định của chúng nếu phù hợp, đồng thời căn cứ vào nhu cầu, sở thích, năng lực của trẻ để hướng nghiệp phù hợp.
- Chăm sóc sức khỏe sinh sản vị thành niên: Các bé gái cần biết cách vệ sinh khi đến thời kỳ kinh nguyệt, cần đi khám nếu đến 15 – 16 tuổi vẫn chưa có kinh nguyệt và bổ sung viên sắt theo chỉ định của bác sĩ để phòng tránh thiếu máu; trẻ nam phải biết cách phát hiện những thay đổi bất thường về cơ quan sinh dục của mình (hẹp bao quy đầu, tinh hoàn ẩn…) để đi khám kịp thời; không mặc các loại quần lót bó sát, quá chật; tránh xa các loại hình ảnh, phim ảnh, trang web đồi trụy, khiêu dâm; đặc biệt không nên quan hệ tình dục trước tuổi trưởng thành và khi chưa có kiến thức phòng ngừa đúng đắn.
- Luôn giữ cho tâm trạng thoải mái, tránh mệt mỏi, căng thẳng ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ.
Trên đây là một số chia sẻ về vấn đề tuổi dậy thì là gì mà chúng tôi gửi đến bạn đọc. Có thể thấy rằng, tìm hiểu về tuổi dậy thì của con gái và con trai đều rất quan trọng. Hy vọng với những thông tin chúng tôi cung cấp phía trên đã giúp các bậc phụ huynh đã hiểu rõ hơn về con cái mình cũng như có thêm những kiến thức bổ ích phục vụ quá trình chăm sóc con cái đúng cách và hiệu quả.
