Chắc hẳn ai trong chúng ta cũng đều đã từng nghe tới thuật ngữ kinh tuyến, vĩ tuyến, kinh độ, vĩ độ. Tuy nhiên không phải ai cũng nắm rõ kinh tuyến là gì, vĩ tuyến là gì? Chức năng chính của kinh tuyến và vĩ tuyến là giúp các bạn có thể xác định được vị trí chính xác của mọi điểm trên trái đất. Cùng nhau tìm hiểu chi tiết khái niệm kinh tuyến là gì, vĩ tuyến là gì và các kiến thức liên quan để có thể biết thêm một kiến thức bổ ích nhé.
Tìm hiểu kinh tuyến là gì, vĩ tuyến là gì?
Kinh độ là gì?
Trước khi đi vào tìm hiểu kinh tuyến là gì, ta phải nắm được kinh độ là gì? Kinh độ được hiểu một cách đơn giản là các đường thẳng và nó được ký hiệu bằng chữ thuộc bảng chữ cái Hy lạp “λ” (Lambda). Đây chính là giá trị tọa độ địa lý được xác định theo hướng Đông – Tây và nó được sử dụng vô cùng phổ biến trong lĩnh vực bản đồ học và hoa tiêu. Một kinh độ còn biết đến là kinh tuyến và nó sẽ tạo thành một nửa đường tròn lớn.
Kinh tuyến là gì?
Kinh tuyến là gì? Kinh tuyến chính là nửa đường tròn trên bề mặt trái đất và nó nối liền 2 địa cực lại với nhau có độ dài khoảng 20.000km cắt vuông góc với đường xích đạo. Mặt phẳng của kinh tuyến 0 độ hay còn gọi là kinh tuyến gốc chạy qua đài quan sát thiên văn được đặt tại GreenWich thủ đô Luân Đôn. Mặt phẳng do kinh tuyến 0° và kinh tuyến 180° tạo thành chia Trái Đất thành 2 bán cầu bằng nhau: Bán cầu đông và Bán cầu tây.
Kinh tuyến được phân thành các loại khác nhau gồm:
Kinh tuyến từ là các kinh tuyến sẽ nối liền các cực từ.
Kinh tuyến địa lý là những kinh tuyến nối liền các Địa cực.
Kinh tuyến họa đồ là các đường kinh tuyến được vẽ trên bản đồ.
Bên cạnh đó kinh tuyến họa đồ cũng được nhiều người gọi là kinh tuyến địa lý còn kinh tuyến địa từ lại là giao tuyến của bề mặt trái đất với mặt phẳng nối liền các cực địa bắc – nam.
Vĩ độ là gì?
Tương tự như kinh tuyến, trước khi tìm hiểu về vĩ tuyến, chúng ta cần nắm được vĩ độ là gì? Vĩ độ là thuật ngữ chỉ các giá trị địa lý được dùng để chỉ một vị trí nào đó có xác định trên bề mặt trái đất. Vĩ độ chỉ các điểm nằm ở phía bắc – nam của đường xích đạo. Còn trên bản đồ địa lý nó chính là các đường thẳng nằm ngang và vĩ độ cũng được gọi là một vĩ tuyến.
Vĩ tuyến là gì?
Vĩ tuyến là gì? Vĩ tuyến chính là vòng tròn tưởng tượng, nối các điểm có cùng vĩ độ lại với nhau. Trên trái đất, các vòng tròn vĩ tuyến sẽ có hướng từ đông sang tây và xác định được bằng kinh độ. Một vĩ tuyến sẽ luôn vuông góc với kinh tuyến tại giao giữa chúng, vĩ tuyến càng gần cực trái đất thì sẽ có đường kính càng nhỏ.
Hiện nay, trên trái đất có tất cả 5 vĩ tuyến, trong đó có 4 vĩ tuyến được xác định dựa trên mối liên hệ giữa góc nghiêng trái đất với mặt phẳng của quỹ đạo còn một vĩ tuyến còn lại chính là xích đạo nằm giữa 2 cực.
Các đường vĩ tuyến của trái đất;
- Vòng Bắc cực (66° 33′ 38″ vĩ bắc)
- Hạ chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ bắc)
- Xích đạo (0° vĩ bắc)
- Đông chí tuyến (23° 26′ 22″ vĩ nam)
- Vòng Nam Cực (66° 33′ 38″ vĩ nam)
Hạ chí tuyến và đông chí tuyến chính chính là ranh giới phía bắc và phía nam của các vùng trên trái đất và tại đây ta có thể nhìn thấy mặt trời đi qua ít nhất một lần trong năm. Còn vòng cực bắc và nam chính lại là ranh giới của vùng xung quanh cực trái đất và tại đây ta cũng có thể nhìn thấy mặt trời trong suốt một ngày mùa hè trong năm.
Chí tuyến là gì?
Chí tuyến chính là là tên gọi khác của hai vĩ tuyến có vĩ độ +23°26’22” và -23°26’22” ở phía Bắc và phía Nam của đường xích đạo trái đất. Chí tuyến bắc có tên gọi là chí tuyến Cự Giải (Cancer) và chí tuyến nam có tên gọi là chí tuyến Ma Kết (Caprocorn). Hàng năm vào ngày hạ chí (21 – 22/6) chính là lúc mặt trời ở trên đỉnh đầu của chí tuyến Cự Giải và vào ngày đông chí (21 – 22/12) thì mặt trời sẽ ở trên đỉnh đầu của chí tuyến Ma Kết.
Phân biệt kinh tuyến và vĩ tuyến
Có rất nhiều người thường nhầm lẫn kinh tuyến và vĩ tuyến là một nên gặp khó khăn trong việc xác định vị trí khi đọc bản đồ. Thực chất chúng là 2 khái niệm hoàn toàn khác nhau, dưới đây là cách để phân biệt:
Ta có 360 kinh tuyến, nhưng trong khi vĩ tuyến chỉ có 181
Các kinh tuyến sẽ gặp nhau ở điểm Cực Bắc và Cực Nam, còn vĩ tuyến thì luôn song song với nhau và không bao giờ giao nhau.
Vậy để xác định được đường kinh tuyến và đường vĩ tuyến thì chúng ta cần phải làm như thế nào?
Cách xác định đường kinh vĩ tuyến
Như chúng ta đã được biết thì Trái Đất chuyển động xung quanh trục Trái Đất mà trục Trái Đất chỉ là một đường tưởng tượng giả sử nối liền hai cực Bắc và cực Nam, đi xuyên qua trung tâm Trái Đất.
Nếu chúng ta ở trên một nửa trục Trái Đất và tạo một mặt phẳng vuông góc với trục của Trái Đất thì đường giao giữa bề mặt Trái Đất với mặt phẳng này chính là một đường tròn lớn nhất trên Trái Đất còn được gọi là vòng vĩ tuyến lớn nhất hay còn gọi là xích đạo theo như cách gọi trong địa lý học.
Từ đường xích đạo trên bản đồ ta có thể vẽ thêm rất nhiều đường vĩ tuyến khác song song với đường xích đạo và nhờ đó mà chúng ta có thể chuyển phương hướng về cực Bắc và cực Nam. Đường xích đạo nằm ở vĩ tuyến 0 độ, mỗi hướng Bắc và hướng Nam đều là 90 độ. Đường xích đạo xuôi về hướng Bắc được gọi là vĩ độ Bắc, 90 độ vĩ độ Bắc là Bắc cực và khi đường xích đạo xuôi về hướng Nam được gọi là vĩ độ Nam, 90 độ Nam chính là Nam cực.
Ta có thể vẽ ra được rất nhiều nửa đường tròn nối liền từ Bắc cực cho tới Nam cực và các đường vẽ được đó chính là các đường kinh tuyến. Thời kỳ trước đây có rất nhiều ý kiến không thống nhất về việc kinh tuyến sẽ được phân chia như thế nào, chính vì vậy mà khi đó các quốc gia đều lấy đường kinh tuyến gốc xuyên qua thủ đô của nước mình là 0 độ rồi tính toán các kinh độ dựa vào điểm xuất phát này.
Mãi cho đến năm 1884, sau khi hội nghị kinh độ quốc tế lần đầu tiên được tổ chức tại Washington diễn ra thì các nước đã tham gia hội nghị mới thống nhất với nhau chọn đường kinh tuyến chạy xuyên qua đài thiên văn Greenwich tại thủ đô Luân Đôn, nước Anh là điểm xuất phát chung cho toàn thế giới, xác định kinh độ 0 độ hay còn gọi là đường Tý Ngọ để tính toán các đường kinh độ trên toàn thế giới.
Tính từ đường kinh tuyến này hướng về phía Tây gọi là kinh tuyến Tây, hướng về phía Đông gọi là kinh tuyến Đông và đều được chia đều là 180 độ. Bởi vậy mà trên thực tế thì 180 độ kinh Tây và 180 độ kinh Đông thì đều nằm trên cùng một đường thẳng và thường được gọi chung là kinh tuyến 180 độ.
Bạn cũng có thể sử dụng một cách xác định sơ lược hơn về kinh độ và vĩ độ của một khu vực bất kỳ nào đó. Buổi tối, khi quan sát trên bầu trời hãy chú ý nếu như sao Bắc cực theo tầm mắt của mình nhìn được thấy cao hơn so với mặt đất thì rất có thể ta sẽ sơ lược được vĩ độ của khu vực đó.
Xem thêm: Quy đổi 1km bằng bao nhiêu m, dm, cm?
Ví dụ như khi ở thủ đô Bắc Kinh quan sát trên bầu trời thấy sao Bắc cực cao hơn so với mặt đất khoảng 40° vĩ Bắc thì có thể dựa vào độ chênh lệch múi giờ của địa phương so với giờ thế giới để tính toán kinh độ.
Chúng ta biết rằng trên Trái Đất, thời gian chênh lệch nhau một giờ sẽ tương đương với kinh độ chênh lệch nhau 45° bởi vậy chúng ta hoàn toàn có thể suy đoán ra được rằng kinh độ của Bắc Kinh rơi vào khoảng 116,50 kinh Đông.
Hy vọng rằng thông qua những nội dung trên đã giúp các bạn phần nào hiểu rõ được khái niệm kinh tuyến là gì, vĩ tuyến là gì và các khái niệm khác liên quan tới kinh tuyến và vĩ tuyến. Có thể thấy, việc xác định đường kinh tuyến và vĩ tuyến trên bản đồ là vô cùng cần thiết trong cuộc sống và nếu bạn biết cách thì việc xác định, đọc bản đồ sẽ dễ dàng hơn bao giờ hết.
