Giá trị nhân đạo và giá trị hiện thực là 2 khái niệm thường gặp trong văn học. Đây là 2 giá trị quan trọng tạo nên sức hút, sức trường tồn đối với mỗi tác phẩm văn học. Cụ thể giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo là gì, cũng như biểu hiện và ý nghĩa cụ thể sẽ được chúng tôi thông tin chi tiết trong bài viết dưới đây!
Giá trị nhân đạo là gì?
Khái niệm
Giá trị nhân đạo trong các tác phẩm văn học được tạo nên bởi niềm cảm thông sâu sắc của nhà văn đối với nỗi đau của những mảnh đời bất hạnh ở trong cuộc sống.
Bên cạnh đó nhà văn còn thể hiện sự nâng niu, trân trọng vẻ đẹp trong tâm hồn của con người và niềm tin những điều tốt đẹp sẽ đến với họ.
Biểu hiện của giá trị nhân đạo
Giá trị nhân đạo trong văn học được biểu hiện cụ thể trong 4 nét chính sau:
– Tố cáo xã hội: Đây là nguyên nhân đẩy nhân vật vào hoàn cảnh khổ đau, bi đát, bất hạnh. Nhà văn sẽ bày tỏ rõ quan điểm, lên án và phê phán các tầng lớp thống trị, những kẻ chà đạp cuộc sống.
– Ca ngợi truyền thống tốt đẹp hay những phẩm chất tốt của con người, lớp người nào đó trong xã hội. Đây là vẻ đẹp bị che lấp đi bởi sự thống trị, đàn áp.
– Niềm thương cảm và thể hiện sự bênh vực cho những số phận yếu thế, nhỏ bé trong xã hội. Nhà văn phát hiện, khám phá được nét đẹp tiềm tàng trong nội tâm các nhân vật. Từ đó bày tỏ niềm thương cảm với họ bằng việc xây dựng các tình huống, nhân vật phụ để làm chỗ dựa, bênh vực, che chở, giúp họ vượt qua khó khăn, cho thấy được ước mơ, khát vọng trong cuộc sống.
– Chỉ ra con đường, lối thoát cho nhân vật: Đặc điểm này không phải có trong tất cả các tác phẩm. Nhà văn chỉ ra con đường để giúp nhân vật giải quyết bế tắc hoặc tạo nên những chi tiết viễn tưởng, kỳ ảo để giúp nhân vật có được lối thoát.
Ý nghĩa của giá trị nhân đạo
Trong mỗi tác phẩm sẽ có những khía cạnh, sự biến đổi linh hoạt. Ví dụ như khi viết về hình tượng của người phụ nữ tác giả Ngô Tất Tố khám phá Chị Dậu vẻ đẹp truyền thống, thuỷ chung, thì Kim Lân lại phát hiện ra nét nữ tính và khát vọng hạnh phúc của người vợ nhặt. Trong khi đó thì nhà văn Tô Hoài lại đi tìm sức sống tiềm tàng, mãnh liệt của Mị – một cô gái vùng cao.
Như vậy có thể thấy giá trị nhân đạo có ý nghĩa rất lớn đối với tác phẩm như:
– Thể hiện được tầm vóc tư tưởng của nhà văn
– Là dấu hiệu cho thấy một tác phẩm giàu giá trị, bởi văn học chỉ có ý nghĩa khi hướng tới con người và yêu thương con người.
– Giúp gắn kết tình người với người để cảm thông, sẻ chia và thấu hiểu với nhau.
– Giúp tạo nên ý nghĩa cho cuộc sống.
Giá trị hiện thực là gì?
Khái niệm
Giá trị hiện thực trong tác phẩm văn học là toàn bộ hiện thực được phản ánh trong tác phẩm. Tùy vào ý đồ sáng tạo của nhà văn mà hiện thực đó có thể đồng nhất với thực tại hoặc có sự khúc xạ tùy vào mức độ khác nhau.
Phần lớn hiện thực trong các tác phẩm văn học đều đã được hư cấu, chúng phản ánh hiện thực của một thời kỳ dựa trên nhiều khía cạnh, phương diện thay vì là các hiện thực cụ thể.
Xem thêm: Trùng phùng là gì? Ý nghĩa và nguồn gốc của trùng phùng
Biểu hiện của các giá trị hiện thực
Giá trị hiện thực của tác phẩm văn học được biểu hiện đầy đủ ở 3 đặc điểm sau đây:
- Phản ánh một cách trung thực về đời sống xã hội lịch sử.
- Khắc họa chi tiết đời sống, nội tâm của con người.
- Tạo nên sức mạnh tố cáo hoặc ca ngợi xã hội, chế độ.
Ý nghĩa của giá trị hiện thực
Để hiểu được ý nghĩa của giá trị hiện thực trước hết chúng ta cần phải làm rõ các hiện thực có trong tác phẩm. Nói đơn giản thì tác phẩm đó phản ánh hiện thực gì, giai đoạn nào, thể hiện thông quá những nét tiêu biểu nào?,.. Từ đó để có thể hiểu được ý nghĩa mà hiện thực ấy muốn phản ánh.
Con người mang đặc trưng của các tác phẩm viết về hiện thực vì văn học được hình thành và phát triển dưới sự vận động của xã hội, mỗi xã hội đều có hình mẫu người đại diện, họ sẽ được nhà văn khái quát, xây dựng thành các hình tượng điển hình ở trong các tác phẩm của mình.
Để làm rõ được giá trị nhân đạo của một tác phẩm chúng ta cần phân tích được hình tượng nhân vật điển hình dựa trên các phương diện khác nhau như: Ngoại hình, tính cách, hành động, lời nói,… Nhân vật đó đại diện cho giai cấp nào của xã hội? Từ việc tạo nên hình tượng nhân vật đó tác giả có mong muốn đạt được mục đích gì?,…
Mối quan hệ giữa giá trị hiện thực và nhân đạo
Giá trị nhân đạo và giá trị hiện thực có mối quan hệ mật thiết với nhau trong một tác phẩm văn học, giúp tạo nên ý nghĩa chủ đạo cho toàn bộ tác phẩm. Nếu như nói giá trị hiện thực là việc trình bày, miêu tả cuộc sống hiện thực một cách khách quan thì giá trị nhân đạo có tác dụng bao hàm thái độ của nhà văn, đó có thể là thái độ cảm thông, thương xót, đồng tình hay ngợi ca,…
Giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo trong một số tác phẩm văn học
“Vợ chồng A Phủ” – Tô Hoài
Giá trị hiện thực:
– “Vợ chồng A Phủ” đã miêu tả chân thực số phận nô lệ cực khổ của người lao động nghèo Tây Bắc dưới ách thống trị phong kiến miền núi với đại diện là nhân vật Mị và A Phủ.
– Truyện cho người đọc thấy rõ được bộ mặt của giai cấp thống trị phong kiến ở miền núi với đại diện là cha con thống lí Pá Tra.
– Tái hiện sống động vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên, phong tục của người dân miền núi Tây Bắc.
Giá trị nhân đạo của tác phẩm:
– Thể hiện lòng yêu thương, đồng cảm sâu sắc với thân phận của người lao động nghèo miền núi
– Phê phán những thế lực cường hào ác bá miền núi
– Khẳng định niềm tin vào vẻ đẹp tâm hồn, sức sống, khát vọng hạnh phúc trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất.
Tác phẩm Vợ nhặt – Kim Lân
Giá trị hiện thực:
– Tái hiện lại chân thực những ngày tháng bi thảm nhất trong lịch sử dân tộc, đó là nạn đói năm 1945:
- Cái chết bủa vây khắp mọi nơi.
- Dòng người vật vờ giống như những bóng ma.
- Tiếng quạ kêu lên từng hồi
- Những người ở xóm ngụ cư với khuôn mặt hốc hác, u tối
- Bữa cơm ngày đói thảm hại.
Có thể thấy tác phẩm đã phơi bày được bản chất tàn bạo của thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra nạn đói năm 1945. Ngoài ra tác phẩm còn cho thấy hiện thực mang tính xu thế, đó là tấm lòng của người dân đến với cách mạng.
Giá trị nhân đạo:
– Sự đồng cảm, xót thương với những số phận của người lao động nghèo khổ.
– Lên án tội ác của thực dân Pháp và phát xít Nhật gây ra nạn đói khủng khiếp
– Trân trọng tấm lòng nhân hậu, khao khát hạnh phúc của người lao động nghèo.
– Chỉ ra con đường đấu tranh để vươn tới tương lai tươi sáng.
Chí Phèo – Nam Cao
Giá trị hiện thực:
– Phản ánh hiện thực cuộc sống khổ nhục của những người nông dân trước cách mạng tháng 8
– Vạch trần bộ mặt, bản chất tàn bạo của giai cấp thống trị phong kiến.
Giá trị nhân đạo:
– Lên án, tố cáo giai cấp thống trị phong kiến với hình ảnh Bá Kiến nham hiểm, xảo quyệt.
– Thấu hiểu, xót thương thân phận khổ nhục của người nông dân với hình ảnh tha hóa của Chí Phèo rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người.
– Ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn, đồng thời trân trọng khát vọng sống của người nông dân qua hình ảnh Chí Phèo thức tỉnh, ý thức nhân phẩm và khao khát sống lương thiện.
Như vậy qua đây chúng ta đã hiểu rõ được giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo là gì. Từ đó thấy được vai trò của 2 giá trị này đối với thành công của các tác phẩm văn học.
